dilbilgisel cinsiyet ne demek?

Dilbilgisel cinsiyet veya gramatik cinsiyet, bir sözcüğün ait olduğu sınıfına göre dilin başka bir yönü (eylemler, adlar, ön adlar, belirteçler) ile uyum sağladığı ad sınıflandırma sistemine verilen addır. Dünya dillerinin dörtte birinde bu sistem bulunur. Bu dillerde cinsiyet denen bu dilbilgisel sınıflandırmanın bir değerine adların çoğu ya da hepsi dahil olur. Bir dilde bulunan bütün sınıflandırma değerlerine o dilin cinsiyetleri denir. Bir tanıma göre: "Cinsiyetler, birbiriyle ilgili sözcüklerin davranışlarına yansıtılan ad sınıflarıdır."

Yaygın olarak görülen cinsiyet bölümlerine erkek/dişi, erkek/dişi/nötr ve canlı/cansız örnek verilebilir. Bazı dillerde bir sözcüğe cinsiyet ataması her zaman sözcüğün anlamına bağlı iken, çoğu dilde bu anlambilimsel ayrım yalnızca kısmen takip edilir ve bir sözcük anlamına ters bir cinsiyet grubunda olabilir (Erkeksilik sözcüğünün dişi olması gibi, örneğin Almanca'daki Männlichkeit sözcüğü). Böyle durumların nedeni sözcüğün yapısı veya içerdiği sesler olabilir. Bazen de tamamen rastgele olabilir.

Gramatik cinsiyet kendisini daha çok bir adla etkileşen diğer sözcüklerin (ön ad, adıl vb.) çekimlenme yolunda gösterir. Hangi etkileşen sözcüklerin etkilendiği ve nasıl etkilendiği dilden dile değişir. Aynı zamanda etkilenme şekli adın sayısı ve ad durumuna göre değişebilir. Bazı dillerde cinsiyet, ad çekimlenmesini etkiler.

Birçok Hint-Avrupa ve Afro-Asyatik dilinde bulunan gramatik cinsiyet aynı zamanda Dravid dilleri, bazı Aborjin dilleri ve Kuzeydoğu Kafkas dillerinde de bulunur. Birçok Nijer-Kongo dilinde de birkaç gramatik cinsiyete düzenlenebilecek ad sınıfları bulunur. Buna karşın Ural-Altay, Amerikan yerlisi, Avustronezya ve Çin-Tibet dillerinin çoğunda gramatik cinsiyet bulunmaz.

Orijinal kaynak: dilbilgisel cinsiyet. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Kategoriler